赣榆--江苏频道--人民网

Parij
Shahar
Bayroq Gerb
48°51′24″N 2°21′8″E
Mamlakat	Fransiya
Mintaqa	Il-de-Frans
Departament	Parij
Ichki bo?linishi	20 ta arrondissement
Hukumat
? Mer	Anne Hidalgo
Maydon	105.4 km2 (40.7 kv mi)
Markazi balandligi	131 m
Aholisi  (2019)	2 165 423
Zichligi	21 000 kishi/km2
Vaqt mintaqasi	UTC+1, yozda UTC+2
Pochta indeks(lar)i	75001-75020, 75116
Parij

百度 二、基本原则——加强领导，形成合力。

Parij (fransuzcha: Paris; fransuzcha talaffuzi: pag?i) Fransiyaning poytaxti va aholisi bo?yicha eng yirik shaharidir. 2019-yil holatiga ko?ra, shahar aholisi 2 165 423 nafar kishini tashkil etadi. Maydoni 105 km² (41 mi²) ga teng bo?lib, jahondagi 34-aholi eng zich joylashgan shahardir (2020). XVII asrdan beri Parij dunyoning eng yirik moliya, diplomatiya, savdo-sotiq va moda markazlaridan biri bo?lib kelmoqda. Bundan tashqari, Parij shahri Fransiya aholising qariyb 19 foizi (12 262 544 nafar kishi) istiqomat qiluvchi Il-de-Frans mintaqasining bosh shahri hisoblanadi.

Tarixi

Pariziylar tomonidan zarb qilingan oltin tangalar (miloddav avvalgi 1-asr)

Miloddan avvalgi 1-asrda hozirgi Parij o?rnida gallar qabilasi bo?lgan pariziylarning Lutetsiya qishlog?i bor edi; rimliklar davrida yirik savdo markazi, milodiy 3—4-asrlarda Pariziya (fransuzcha: Parisii; galcha: Parisioi) deb atalgan (?Parij“ nomi shundan olingan). 497-yildan frank qirollari qarorgohi. Karolinglar davrida – faflik markazi. 885—886-yillarda Parij normannlar qamaliga bardosh bergan. 987-yildan Parij fransuz qirolligi poytaxti. 14—15-asrlarda Parij bir qancha xalq harakatlari maydoniga aylangan. Yuz yillik urush davrida (1337—1453) Parij inglizlar tomonidan bosib olinib, 1436-yilgacha ular qo?lida bo?lgan. 16-asrdagi diniy urushlarda Parijning siyosiy mavqei kuchaydi. 17-asrning o?rtalarida, ayniqsa, 18-asrda Parij Yevropaning madaniy markaziga aylangan. Fransiya— Prussiya urushi (1870—71) davrida Parijni olmon qo?shinlari bosib oldi. Ikkinchi jahon urushi davrida Parij hitlerchilarga qarshilik ko?rsatishning yirik markazlaridan biriga aylandi. Shahar 1944-yil 19—25-avgustda ulardan ozod qilindi.

Geografiyasi

Iqlimi

Shahar iqlimi – yumshoq, mo?tadil, dengiz iqlimi. Yanvarning o?rtacha temperaturasi 3,4 °C, iyulniki 18,8 °C. Yillik yog?in – 645 mm.

Parij (1872 – hozirgacha) iqlimi
Ko?rsatkich	Yan	Fev	Mart	Apr	May	Iyun	Iyul	Avg	Sen	Okt	Noy	Dek	Yil
O?rtacha maksimal, °C	7,6	8,8	12,8	16,6	20,2	23,4	25,7	25,6	21,5	16,5	11,1	8,0	16,5
O?rtacha minimal, °C	3,2	3,3	5,6	7,9	11,1	14,2	16,2	16,0	13,0	9,9	6,2	3,8	9,2
Yog?ingarchilik me?yori, mm	47,6	41,8	45,2	45,8	69,0	51,3	59,4	58,0	44,7	55,2	54,3	62,0	634,3
Manba: Meteo France (1981-2010), Infoclimat.fr

Demografiyasi

Aholining o?sishi

Yil Aholi ±% y.o?.s. 1150 50 000 —     1200 120 000 +1.77% 1328 200 000 +0.40% 1365 275 000 +0.86% 1422 100 000 ?1.76% 1500 150 000 +0.52%	Yil Aholi ±% y.o?.s. 1565 294 000 +1.04% 1590 300 000 +0.08% 1637 415 000 +0.69% 1680 515 000 +0.50% 1750 576 000 +0.16% 1789 650 000 +0.31%	Yil Aholi ±% y.o?.s. 1801 547 800 ?1.42% 1810 714 600 +3.00% 1851 1 053 000 +0.95% 1872 1 851 702 +2.72% 1881 2 240 000 +2.14% 1901 2 714 000 +0.96%	Yil Aholi ±% y.o?.s. 1926 2 871 000 +0.23% 1954 2 850 000 ?0.03% 1975 2 300 000 ?1.02% 1999 2 125 000 ?0.33% 2007 2 143 000 +0.11% 2017 2 187 526 +0.21%
Manba:

Iqtisodi

La-Defans tumani

Eyfel minorasi va La-Defans tumani

Parij Fransiyada ishlab chiqariladigan sanoat mahsulotining 1/4 qismini beradi. Sanoatning yetakchi tarmoqlari: mashinasozlik (xususan, avtomobilsozlik, elektrotexnika va elektropika) va metallsozlik. Samolyotsozlik, stanoksozlik, aniq mexanika va optika buyumlari ishlab chiqarish, harbiy sanoat ham salmoqli o?rin egallagan. Kimyo sanoatida rezina, dori-darmon, fotomateriallar ishlab chiqariladi. Parijda tayyorlangan galantereya va parfyumeriya hamda zargarlik buyumlari, tayyor kiyimlar, safar anjomlari, turistlar uchun esdalik buyumlari dunyoga mashhur. Tikuvchilik, qog?oz, poligrafiya, mebel, oziq-ovqat, qurilish materiallari sanoati rivojlangan. Turistlar ko?p keladi.

Transporti

Parij halqa yo?llari

Parij – transport yo?llarining yirik tuguni, dare porti. Shahardan bir tomonga radial ketgan temir yo?llar 2 qator halqa yo?l bilan birlashtirilgan. 3 ta yirik aeroport bor. Parijda 1900-yildan metropoliten ishlamoqda.

Shahar radial-halqasimon qilib planlashtirilgan. Bir-biriga bog?lanib ketgan, shaklan o?ziga xos ansambllar sistemasi shahar qiyofasiga alohida xusn bag?ishlaydi. Shaharning qadimgi markazi ?le de la Cité (?Shahar oroli“) bo?lgan. Bu yerda gotika uslubida qurilgan Bibi Maryam ibodatxonasi (Notre-Dame, 1163—1257), Sent-Shapel butxonasi (1243—48) kabi yodgorliklar saqlangan. 16—17-asrlarda Parij salobatli poytaxt qiyofasiga kirgan. Ko?chalar, maydonlar plan asosida qurilgan. Louvre (1546—19-asr o?rtalari), Lyuksemburg saroyi (1615—21), Sorbonna universiteti va uningcherkovi (1629—53), Nogironlar uyi (1671—76), Nogironlar sobori (1680—1706), Vogezlar maydoni (1606—12), Val-degras monastiri (1645—71) bunyod etilgan. 18-asr va 19-asr boshlarida Parij markazida ulkan maydon barpo etildi. U Louvre maydonini, Karusel (1806) maydonidagi arkni yangi Rivoli ko?chasi, Tyuilri bog?i, Yelisey maydoni, de Goll maydonidagi Zafar darvozasi (1806—37) bilan birlashtiradi. Shu rayonning g?arbida turar joy kvartallari joylashgan. U Bulon o?rmoniga borib taqaladi. Daryoning chap sohilida Panteon (1758— 90), Burbonlar saroyi (18—19-asrlar), Grand-Opera teatri binosi (1860—75), Eyfel minorasi (1889) qad ko?targan. 20-asrda Parijda zamonaviy me?morlik uslubida Mars maydoni (1908—28), Shayo saroyi (1936), 60-yillarda va 70-yillarning boshlarida UNESCO binosi va boshqa yangi majmualar bunyod etildi. Sena daryosiga 60 dan ziyod ko?prik qurilgan.

Ta?limi

Parijda mamlakatning yetakchi ilmiy tadqiqot institutlari hamda oliy o?quv yurtlari joylashgan. Parij universiteti (13-asr), Fransiya kolleji, konservatoriya, konchilik, san?at maktablari, qishloq xo?jaligi instituti, Fransiya instituti (tarkibida 5 akademiya mavjud) va hokazo bor.

Madaniyati

Orse muzeyi

Parij shahrida muzeylar, 60 dan ziyod teatr, konsert zallari, yirik kutubxonalar, fazoni tadqiq qilish markazi, telemarkaz va boshqalar mavjuddir.

Ma?lumotlarga ko?ra, 2021-yilda Luvr muzeyiga 2,8 million kishi tashrif buyurgan. Ushbu muzeyda jahonga mashhur Mona Liza (La Joconde) portreti, Venus de Milo haykali, Liberty Leading the People surati va hokazolar saqlanadi.

Parijning eng yirik opera teatrlari: Opéra Garnier (tarixiy Paris Opéra) va Opéra Bastille.

Bundan tashqari, shaharda sanoat va savdo birlashmalari, yirik mahalliy va xorijiy banklar, davlat ma?muriy-boshqaruv idoralari, siyosiy partiyalarning rahbarlik organlari va hokazo joylashgan. Har yili Parijda savdo yarmarkalari o?tkaziladi. Shahar atrofida o?rmonlar saqlangan.

Parij 1900- va 1924-yillarda 2- va 8-Yozgi olimpiada o?yinlariga mezbonlik qilgan. 2024-yilgi Yozgi olimpiada o?yinlariga ham mezbonlik qilishi kutilmoqda.

Manbalar

Adabiyotlar

• O?zbekiston milliy ensiklopediyasi. Toshkent: O?zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2000. 

O?qish uchun

• Vincent Cronin. Paris on the Eve, 1900–1914. New York: Harper Collins, 1989. ISBN 978-0-312-04876-1. 
• Vincent Cronin. Paris: City of Light, 1919–1939. New York: Harper Collins, 1994. ISBN 978-0-00-215191-7. 
• Jean Favier. Paris (fr). Fayard, 1997. ISBN 978-2-213-59874-1. 
• Jacques Hillairet. Connaissance du Vieux Paris (fr). Rivages, 2005. ISBN 978-2-86930-648-6. 
• Colin Jones. Paris: The Biography of a City. New York: Penguin Viking, 2004. ISBN 978-0-670-03393-5. 
• Bernard Marchand. Paris, histoire d'une ville : XIXe-XXe siècle (fr). Parij: Le Seuil, 1993. ISBN 978-2-02-012864-3. 
• Rosemary Wakeman. The Heroic City: Paris, 1945–1958. University of Chicago Press, 2009. ISBN 978-0-226-87023-6. 

Havolalar

• Parij shahrining rasmiy vebsayti ^(frans.)